เมล็ดพันธ์ุ...ที่ซื้อเป็นหมันจริงหรือ? ดูไง?...

ความรู้เบื้องต้น...การเลือกเมล็ดพันธ์ุเพื่อเพาะปลูก

การเลือกซื้อเมล็ดพันธ์ุ จากบริษัท...??  เขาว่ามันเป็นหมัน..จริงรึเปล่า?
ตอบ....เมล็ดพันธุ์ ที่ซื้อมามันไม่เป็นหมันหรอก
ถาม....อ้าวทำไม...?ก็ชาวบ้านเขาว่าก้นมาอย่างนี้
ตอบ.... เพราะถ้าเป็นหมันฉีกซองมาปลูกมันก็ต้องไม่งอกสิ จริงปะ...
             แต่มันจะเก็บเมล็ด   แล้วเอาไปปลูกต่อ มันจะได้พันธุ์ดีเหมือนเดิมมั๊ย  นี่สิ
             บริษัทเขาผลิตมาขายเราเขาก็บอกข้างซองแล้ว (แต่ดูกันไม่เป็นเอง)
             ทีนี้มาดูกันว่าจะเลือกอย่างไรดี

เมล็ดพันธุ์พืชที่ใช้ทำพันธุ์ เพาะปลูกในทางการค้านั้นแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ

1. พันธุ์เปิด หรือ ที่เรียกว่า โอ.พี. ( O.P.) ที่ย่อมาจากคำว่า Open breed ความหมายของมันก็คือ เป็นเมล็ดพันธุ์สายพันธุ์แท้ ที่มีพันธุ์กรรมคงที่ ไม่มีการแปรปรวนทางพันธุกรรมเกิดขึ้น หากมีการนำเมล็ดที่ได้จากการเพาะปลูกในรุ่นถัดๆกันไปทำการเพาะปลูกขยายพันธุ์ ก็จะได้ต้นที่มีลักษณะที่เหมือนต้นเดิมทุกประการ ทั้งรูปทรง โครงสร้าง และผลผลิต พูดให้เข้าใจง่ายๆก็คือ เราสามารถเก็บพันธุ์เองได้ สรุปแบบนี้ไม่เป็นหมันและปลูกใหม่ได้พันธ์ุ ..เหมือนเดิมนะจ๊ะ

2. ส่วนเมล็ดพันธุ์ F1 (F one hybrid) เป็นเมล็ดพันธุ์สายพันธุ์ลูกผสม ในชั่ว (รุ่น) ที่เกิดจากการผสมข้าพันธุ์ระหว่างพันธุ์แท้ 2 สายพันธุ์ (อาจจะ 3 หรือ 4 สายพันธุ์ก็ได้) เมื่อนำเมล็ดที่ได้ไปปลูกจะมีการเปลี่ยแปลงของลักษณะเกิดขึ้นผิดไปจากเดิม (ทั้ง 2 สายพันธุ์) ลักษณะที่เปลี่ยนแปลงไปนั้นจะดีขึ้น หรือเลวลงก็ได้ (แต่ส่วนใหญ่จะดีขึ้น เช่นความแข็งแรง การให้ผลผลิต และอื่นๆอีกหลายลักษณะ ขึ้นอยู่กับพันธุกรรมของต้นที่นำมาผสมกัน) เมล็ดพันธุ์ชนิดนี้มีความแปรปรวนของพันธุกรรมสูง มีการกระจายตัวของหน่วยพันธุกรรมมาก เมล็ดพันธุ์ที่ได้จากต้น เอฟ วัน เมื่อนำไปปลูกจะมีความแตกต่างกันในหลายลักษณะ จะไม่เหมือนต้นแม่ ดังนั้นจึงไม่ควรเก็บมาทำพันธุ์ต่อไป ส่วนใหญ่จะเป็นเมล็ดพันธุ์ที่ผลิตในเชิงการค้า เนื่องจากให้ผลดีกว่า ผลผลิตสูงกว่า พันธุ์เปิด ปัจจุบันเมล็ดพันธุ์พืชผักจะเป็นลูกผสม ไฮบริดเสียส่วนใหญ่ นอกจากผลดีทางพันธุกรรมแล้ว ยังควบคุมสายพันธุ์ไว้ในการควบคุมเพื่อหวังผลทางการตลาดได้ด้วย (ถือเป็นความลับ และลิขสิทธิ์)
    เมล็ดพันธุ์พืชที่เกิดจากพืชลูกผสม F1  นั้น ไม่สามารถใช้ขยายพันธุ์ได้อีกต่อไป เนื่องจากโครงสร้างทางพันธุกรรมนั้นไม่คงมั่น ไม่มีเสถียรภาพ เกิดการแปรปรวนของหน่วยพันธุกรรมภายในเมล็ดขึ้น เกิดการเสื่อมด้อยทางพันธุกรรม เมื่อนำเอาเมล็ดพันธุ์มาปลูกแล้วจะไม่ได้ลักษณะหรือผลผลิตเหมือนดังต้นแม่อีกต่อไป พูดให้เข้าใจง่ายๆก็คือ เมื่อเราซื้อเมล็ดพันธุ์ลูกผสมมาปลูกแล้ว ไม่สามารถเก็บเมล็ดของมันไว้ทำพันธ์เพื่อปลูกต่อไปได้อีก เพราะลักษณะของมันจะเปลี่ยนแปลงผิดไปจากเดิม รวมทั้งผลผลิตก็จะลดน้อยถอยลงด้วย เมื่อจะปลูกใหม่ก็จำต้องซื้อเมล็ดพันธุ์ใหม่ทุกครั้งเรื่อยไป ทำให้ไม่สามารถลดต้นทุนการผลิตในส่วนของเมล็ดพันธุ์ได้เหมือนกับพืชสายพันธุ์เปิดทั่วๆไป เป็นข้อจำกัดที่น่าหนักใจยิ่งสำหรับเกษตรกรที่ยากจนส่วนใหญ่ในประเทศไทย สรุปแบบนี้ไม่เป็นหมันแต่ปลูกใหม่ได้พันธ์ุไม่ค่อยดีจ้า